Историчарите немаат прецизен број, но постојат прилично добри проценки засновани на археолошки докази.

 Колку луѓе работеле на Кеопсовата пирамида?

Најчесто прифатени процени:

• 20.000 – 30.000 работници во исто време
  (Ова е проценката на археолози како Марк Лернер и Вади Хауас – врз основа на откриени бараки, кујни, гробишта и организација на трудот.)

 Старите тврдења за 100.000 робови се неточни

Археолошките наоѓалишта покажуваат дека работниците не биле робови, туку обучени работници, занаетчии, земјоделци кои сезонски се вклучувале во проектот, и специјализирани тимови.

 Какви работни позиции имало?

Пирамидата била огромен проект, па луѓето биле поделени во многу категории:

• Каменосечачи
• Превозници на камења
• Тесари и архитекти
• Мерачи и инженери
• Тимови за правење алат
• Пекари, готвачи, снабдувачи
• Надзорници
• Лекари и свештени лица
• Тимови што одржувале животни за транспорт.
  
  
  
  

 Вкупен број вклучени луѓе во целиот проект

Кога се земат предвид и оние кои не работеле постојано (сезонски работници, логистика, снабдување), проекцијата е:

40.000 – 50.000 луѓе со сите индиректни работни места.

Економијата на Древниот Египет не пропаднала, туку цветала за време на изградбата на Кеопсовата пирамида — и тоа е еден од најинтересните аспекти на целиот проект. Иако пирамидата изгледа како огромен „трошок“, таа всушност била моќен економски мотор за Египет.

---

 Како пирамидата го поттикнала економскиот раст?

Масовна вработеност → зголемена внатрешна потрошувачка

Стотици илјади луѓе биле индиректно вклучени: земјоделци, занаетчии, снабдувачи, превозници, работници во пристаништа, ковачи, дрводелци итн.

Ова создало:

• повеќе плати (во натура: жито, риба, пиво, лен)
• повеќе трговија на локалните пазари
• пораст на занаетчиството

➤ Ефектот е како денешни големи инфраструктурни проекти

(автопати, тунели, брани) кои создаваат работа за сите индустрии, не само за градежништвото.

---

 Развој на инфраструктура

Изградбата на пирамидата барала:

• нови пристаништа на Нил
• нови патишта
• нови населби (работнички градови)
• силосници, складишта и големи кухји

Сите тие инвестиции останале и после завршувањето на пирамидата, што ја зајакнало државата.

---

 Индустриски бум – експлозија на занаети

За пирамидата се потребни:

• алатки (бакарни длета, чекани)
• дрвени санки
• конопни јажиња
• керамика
• облека
• кожа
• масло, храна

Ова значи дека многу локални занаетчии добиле повеќе работа од кога било.

---

Подобрување на земјоделството

Работниците биле хранети со:

• огромни количини жито
• печен леб
• риба, овци и говеда
• пиво (главен извор на калории)

Тоа барало:

• зголемено производство
• подобра организација на житните резерви
• развој на складирање и систематизација

Со други зборови: пирамидата ја турнала земјоделската економија чекор напред.

---

 Мобилизација на економијата без „банкротирање“

Египет имал една огромна предност:

⮕ Работниците граделе најмногу во сезоната кога Нил поплавувал.

Тогаш:

• нивите биле под вода
• земјоделците немале работа
• државата можела да ги ангажира

Тоа значи: проектот бил ефективен, без да ја ослаби производството на храна.

---

 Политичка стабилност = економска стабилност

Пирамидата не е само гробница — таа била:

• симбол на државна моќ
• доказ за организација
• обединувачки проект

Тоа ја зајакнало контролата на државата и трајноста на економскиот систем.

---

 Пирамидата го поттикнала економскиот развој, наместо да го уништи

Област	Ефект
Вработеност	+ Масовна
Потрошувачка	+ Значајно зголемена
Инфраструктура	+ Нови пристаништа, патишта, складишта
Занаетчиство	+ Никогаш не било поактивно
Земјоделство	+ Подобрена организација и производство
Политика	+ Стабилност и централизирање

Дури и денес економистите ја гледаат пирамидата како пример за успешен државен мегапроект во античко време.

---

Еве детална, длабока и систематизирана структура за тоа како функционирало едно општество што си поставило цел да изгради масивен проект како Кеопсовата пирамида. 

---

Организациска структура на општество подготвено за мегапроект

I. ВРХОВНА ВЛАСТ И ДРЖАВЕН АПАРАТ

1. Централна власт (Фараон / Врховен владетел)

• Иницира стратегиска цел: „Да се изгради пирамида“
• Го одобрува проектот
• Го дефинира обемот, големината, локацијата
• Ги контролира религиозните и политички причини за проектот

2. Висок државен совет (Совет на писари и архитекти)

• Изработува технички план
• Контролира ресурси (храна, камен, бакар)
• Води документација
• Дава логистички решенија

3. Инспектори и надзорници по региони

• Ги пренесуваат директивите од центарот
• Обезбедуваат локална работна сила
• Набљудуваат продуктивност, дисциплина и снабдување

---

II. ЛОГИСТИЧКИ СИСТЕМ — МАКЕДОНЦИ БИ РЕКЛЕ: „ПОЛОВИНА РАБОТА Е ЛОГИСТИКА“

1. Управување со материјали

• Организирани каменоломи
• Транспортни рути кон Нил
• Бродови за транспорт
• Санки, јажиња, ролери

2. Магазински систем

• Складиштни магацини за жито
• Силоси за секојдневната храна
• Посебни магацини за леб и пиво
• Обезбедување резерви за 3–6 месеци

3. Пренасочување на ресурси по сезони

• Летно-весенскиот труд е насочен кон земјоделство
• Времето на поплави е насочено кон изградба
  (кога нема земјоделска работа → сите во „проектниот тим“)
  
  
  

III. РАБОТНА СИЛА — ОРГАНИЗАЦИЈА ПО НИВОА

1. Основни групи

• Постојани професионални градители
  (занаетчија, каменосечачи, ковачи)
• Сезонски работници
• Специјализирани тимови (елита)
  • Инженери
  • Геодети
  • Архитекти
  • Механичари на алати

2. Поделба во „единици“

• Единица: 40 работници
• Ротација: Секои 3 месеци
• Групи според функција:
  • групи за влечење камења
  • групи за сечење
  • групи за израмнување терен
  • групи за правење алатки
  • складишни групи
  • групи за вода и пиво

3. Работнички град

Овде живеат:

• работници
• готвачи
• лекари
• ковачи
• водоносци
• писари

Има:

• пекара
• месарница
• магацин
• болница
• кујни
• административен центар

---

IV. ИНДУСТРИИ АКТИВИРАНИ ОД ПРОЕКТОТ

1. Земјоделство

• огромна потреба за жито
• подобрена организација на жетвата
• развој на складирање и распределба

2. Металургија

• производство на бакар
• одржување на алатки
• производство на длета, сечила, клешти

3. Дрводелство

• правење санки
• правење рамки
• поправка на транспортни елементи

4. Керамика

• амфори за транспорт
• садови за работниците
• складишни контејнери

5. Текстил и кожа

• облека за работниците
• ракавици, обувки
• ремени и појаси

---

V. СНАБДУВАЊЕ СО ХРАНА И ЗДРАВСТВЕН СИСТЕМ

1. Храна

Дневно се консумира:

• Нормализиран леб
• Пиво (главен извор на калории)
• Сушена риба
• Лук, кромид
• Овци, кози и говеда за месо

2. Здравствен систем

• Лекари (вешти во траума, рани, инфекции)
• Масери (за мускулен замор)
• Аптекари со природни лекови
• Свештеници за ритуално чистење

---

VI. ТЕХНИЧКИ СЕКТОР

1. Геодетски инженери

• Прецизно ориентирање кон четирите страни на светот
• Мерење наклон
• Одржување на нивелација

2. Архитекти

• Стратешко планирање на внатрешни канали
• Правилно поставување на тежините
• Дизајн на тунели и комори

3. Механички тимови

• Прилагодување на алати
• Направи-решенија за подигање и влечење
• Пресметување на логистички движења

---

VII. РЕЛИГИЈА И ИДЕОЛОГИЈА

1. Симболика

• Пирамидата како „проект на векот“
• Духовна задача за народот
• Обединувачка национална идеја

2. Мотивација

• Ритуали пред секоја фаза
• Благослови за работниците
• Култ на владетелот

---

VIII. КОМУНИКАЦИСКА МРЕЖА И АДМИНИСТРАЦИЈА

1. Писари

• Водат дневници
• Сметководство
• Записници за храна, вода, алатки
• Пратки од региони

2. Патни гласници

• Брзи комуникации меѓу Нил, каменоломи и градилиштето
• Информации за потреби
• Пренос на наредби.
  
  
  

---

ЗАКЛУЧОК: АНТИЧКО ОПШТЕСТВО СО МОДЕРЕН МЕНАЏМЕНТ

Општеството што градело пирамида функционирало како:

• централизирана држава
• со модерна логистика
• силна администрација
• дисциплинирана работна сила
• развиени индустрии
• религиско-политичка обединувачка идеја

Тоа е причината зошто пирамидите не се само архитектонско чудо — туку организациски подвиг што покажува каква моќ има едно обединето општество.

---

Read More

Апостол и евангелист Матеј

 

 Цариникот Матеј

​ 

• ​Матеј се нарекувал и Левиј, синот на Алфеј. Името Матеј значи „Дар од Господ“. Неговиот татко, Алфеј, се споменува и како татко на другиот апостол, Јаков (понекогаш наречен Јаков Алфеев), што би значело дека тие можеби биле браќа, иако ова не е потврдено со сигурност.
• ​ Работел во Капернаум, град на северниот брег на Галилејското Езеро. Капернаум бил важна раскрсница и трговски центар, што го правело идеален за собирање даноци.
• ​ Матеј не бил само обичен даночник. Тој бил цариник кој собирал даноци за римската окупаторска власт, или најверојатно за Ирод Антипа, кој бил римски вазал-тетрарх. Тие собирале патарини за стока, даноци за земја и други такси.
• 
  

​Професијата цариник во Јудеја од 1 век имала длабоки верски и социјални импликации:

• ​ Соработката со Римјаните била гледана како предавство на еврејскиот народ и на нивниот Бог. Цариниците биле исклучени од синагогите и се сметале за „нечисти“ и „грешници“ – полоши дури и од проститутките. Побожните Евреи, особено фарисеите, избегнувале секаков контакт со нив, сметајќи дека контактот води кон ритуално нечистотија.
• ​Системот дозволувал цариниците да наплатуваат сума поголема од официјално определената (маргина), која ја задржувале за себе. Ова довело до широко распространета корупција, што дополнително ја зацврстило омразата кон нив.
• ​Иако омразени, цариниците честопати биле богати поради нивната можност да изнудуваат пари. Матеј, кога го напуштил својот живот, оставил зад себе значително богатство.

​

​Оваа позадина го прави моментот на неговиот повик еден од најмоќните во Евангелијата.

• ​ Матеј седел на царинарницата (канцеларијата за наплата), извршувајќи ја својата работа.
• ​Исус, поминувајќи низ Капернаум, го здогледува и едноставно му вели: „Врви по Мене!“ (Матеј 9:9; Марко 2:14; Лука 5:27).
• Во сите синоптички Евангелија, неговата реакција е иста: веднаш стана и тргна по Него. Ова зборува за моќта на Исусовиот авторитет и за подготвеноста на Матеј да ја остави својата удобна, но морално пропадната егзистенција.
• 
  
• 
  
  

2. Гозбата во Домот на Матеј

​Откако Матеј го прифатил повикот, тој сакал да ја прослави својата преобразба и да им оддаде чест на својот нов Учител.

• ​Голема Гозба: Матеј приредил „голема гозба“ (Лука 5:29) во својот дом во Капернаум. Со оглед на неговата финансиска состојба како цариник, ова веројатно бил многу раскошен оброк.
• ​Гости: Покрај Исус и Неговите ученици, Матеј ги поканил и луѓето од неговиот социјален круг: други цариници и „грешници“ (Лука 5:29-30). Тој сакал неговите пријатели и колеги, кои биле соочени со истата стигма, да се сретнат со Личноста која му понудила нов почеток.

​Реакцијата на Религиозните Водачи

​Присуството на Исус меѓу ваквите луѓе веднаш предизвикало скандал.

• ​Факт на Саботажа: Кога фарисеите и нивните книжници ги виделе Исус и Неговите ученици како јадат и пијат со цариници и грешници, тие се сопнале.
• ​Прашањето до Учениците: Наместо директно да Го прашаат Исус, тие се обратиле кон Неговите ученици со осудувачко прашање: „Зошто вашиот Учител јаде и пие со цариници и грешници?“ (Матеј 9:11).
• ​Верски Приговори: Според нивното толкување на Законот и ритуалната чистота, седењето и јадењето со нечисти луѓе значело дека и самите тие се контаминирани. За фарисеите, Исус, кој се претставувал како праведник, требало да ги избегнува овие луѓе.

​Исусовиот Одговор (Клучна Поука)

​Исус, откако го слушнал прашањето, им дал еден од најважните одговори за смислата на Неговата мисија:

​„Не им треба лекар на здравите, туку на болните.“

​„Одете и научете што значи: Милост сакам, а не жртва (цитат од Осија 6:6). Зашто, Јас не дојдов да ги повикам праведните, туку грешниците на покајание.“ (Матеј 9:12-13)

​Оваа изјава јасно ја дефинира Неговата цел:

1. ​Божјата Милост е за сите: Исус покажал дека Божјиот повик е универзален и е наменет токму за оние кои се најоддалечени и најпрезирани.
2. ​Поважна е Милоста: Тој ја истакнал разликата помеѓу слепото држење до ритуалните правила (жртва) и суштината на Законот – милосрдност кон човекот.

​Овој настан бил јавен печат на Матеевиот нов живот и Неговата вклученост во кругот на Дванаесетте апостоли.

3. Апостолска Дејност и Евангелието

​Откако станал ученик, Матеј влегол во кругот на Дванаесетте апостоли и се посветил на проповедањето и запишувањето на Христовото учење. Неговото минато како цариник, парадоксално, му дало уникатни вештини за оваа улога.

​А. Матеј Како Евангелист

​Свети Матеј е традиционалниот автор на Евангелието по Матеј, првата книга во Новиот Завет.

• ​Вештини за Пишување: Како цариник, тој бил писмен, вешт со броеви и записи, што му овозможило прецизно да ги запише говорите и настаните од животот на Исус.
• ​Јазик и Целна Публика: Се верува дека Матеј прво го напишал Евангелието на арамејски или хебрејски јазик (јазикот на Евреите во Палестина), а потоа тоа било преведено на грчки. Неговата публика била првенствено составена од Евреи.
  
  

​Матеј ја имал јасната цел да докаже дека Исус е долгоочекуваниот Месија (Христос). Затоа, неговото Евангелие е:

1. ​Нагласување на Пророштвата: Тој постојано цитира од Стариот Завет со фразата: „...за да се исполни реченото преку пророкот...“ (на пр., Матеј 1:22, 2:15, 2:17).
2. ​Родословието (Матеј 1:1-17): Започнува со родословие кое го поврзува Исус директно со Авраам и царот Давид, што е клучно за докажување на Неговото месијанско право.
3. ​Учителот: Матеј организирал голем дел од Христовото учење во пет големи говори (како петте книги на Мојсеј – Петокнижието), нагласувајќи го Исус како нов законодавец. Најпозната од овие е Беседата на Гората (глави 5, 6 и 7).
4. ​Царството Небесно: Матеј најчесто го користи изразот „Царството Небесно“ наместо „Царството Божјо“ (од почит кон Божјото Име), нагласувајќи дека ова царство е духовна реалност што започнува со Исус.

​Б. Мисионерска Проповед

​По настаните на Педесетница (слегувањето на Светиот Дух), апостолите се разделиле.

• ​Почетна Работа: Матеј прво проповедал меѓу еврејскиот народ во Јудеја и околните области.
• ​Пат кон Исток: Според црковната традиција, тој потоа тргнал кон исток, проповедајќи во:
  • ​Сирија
  • ​Партија (регион што ги опфаќал делови од денешен Иран)
  • ​Мидија (дел од денешен Иран и Ирак)
  • ​Етиопија (понекогаш наречена Хирканија).

​Во овие далечни земји тој основал црковни заедници, лекувал болни и ги преобратил многубошците кон христијанството.

4. Мачеништво и Наследство

​А. Мачеништво во Етиопија

​Мисионерската работа на Матеј во далечната Етиопија (Хирканија) била полна со предизвици, но и со голем успех, што на крајот довело до неговата насилна смрт.

• ​Преобраќање на Владетелот: Според црковната традиција, Матеј успеал да ја преобрати Ефигенија, ќерката на локалниот владетел (или кнез). Преку чуда и проповедање, тој го довел и самиот владетел до верата, кој дури и изградил црква.
• ​Судирот со Наследникот: По смртта на тој владетел, власта ја презел неговиот син, Хертак (или Фуфлиус), кој сѐ уште бил паганин. Хертак се заљубил во неговата братучетка, Ефигенија, која веќе се посветила на Бога.
• ​Смртна Казна: Кога Матеј ја одбил наредбата на Хертак да ја убеди Ефигенија да се омажи за него, принцот наредил Матеј да биде фатен. Според повеќето преданија, Матеј бил прободен со копје (или меч) додека ја служел Божествената Литургија пред олтарот. Така, тој станал маченик за својата вера.

​Б. Наследство и Почитување

​Иако неговиот живот завршил насилно, неговото наследство живее низ вековите.

• ​Симбол (Иконографија): Во христијанската уметност, Матеј е симболизиран со Ангел или Човек со крилја. Ова е така бидејќи неговото Евангелие започнува со човечкото потекло на Исус (Неговото родовслово), нагласувајќи ја Христовата човечка природа.
• ​Мошти: Се верува дека неговите мошти биле пренесени во западна Европа. Денес, се почитуваат во Катедралата во Салерно, Италија, каде што се наоѓаат во криптата.
• ​Покровител: Поради неговата претходна работа како цариник, Свети Матеј е прогласен за заштитник на:
  • ​Банкарите и сметководителите
  • ​Даночниците
  • ​Берзанските посредници и сите кои работат со пари и финансии.

Read More

---

Човекот со Светилка 

Во планинскиот предел помеѓу Демир Хисар и Прилеп, постои едно мало село што денес го има на мапа, но ретко кој го посетува. Селото е опкружено со густи дабови шуми, камени патеки и извори што се слушаат уште пред да ги видиш. Во тоа село живееше едно момче по име Марко, познат меѓу соседите како вреден, но често уморен од сè.

Марко не беше мрзелив. Напротив — работеше повеќе од сите негови врсници. Но токму затоа и почна да се чувствува како да трча, а стои во место. Секој ден исти обврски, исто темпо, исто чувство дека „не стигнува“ никаде.

Понекогаш велеше:
„Колку повеќе се трудам, толку помалку успевам.“

Еден доцeн есенски ден, кога сонцето веќе падна зад планината, Марко сè уште беше во шумата. Сечеше дрва за зимата, а мислите му беа потешки од товарот на неговиот ранец. Небото се стемни одеднаш, па реши да се упати дома по стариот шумски пат.

Тишината беше длабока. Единствено се слушаше шумот на сувите лисја под неговите чизми.

Но по некое време, на свиокот каде што патот се дели кон реката, Марко забележа светлина. Не силна како автомобилско светло, не студена како светилка… туку некако топла, меко портокалова. Светеше токму на сред патот.

Кога се доближи, виде старец со долга наметка како држи светилка што личеше повеќе на стар маслосветилник отколку на модерна ламба. Старецот стоеше мирно, како да го чека.

Марко се поднапрегна – го познаваше секој човек од неговото село, а овој старец не беше од таму.

— Добра вечер, дедо — рече внимателно. — Што правите сами во ова време?

Старецот се насмевна. Очите му беа светли, но не можеше да му ја одреди возраста. Можеше да има 60… а можеше да има и 100 години.

— Те чекам тебе, сине — одговори мирно.

Марко се збуни.
— Мене? Но… како знаете кој сум?

— Не е важно името — рече старецот. — Важно е товарот што го носиш во себе. Тежината се гледа на твоите чекори уште оддалеку.

Марко воздивна. Навистина се чувствуваше истрошено, но не беше навикнат некој да му го каже тоа директно.

— Брзам дома — рече. — Многу работа ме чека. Премногу за еден живот. Се трудам, ама ништо не ми оди.

Старецот ја подигна светилката. Светлината падна на лицето на Марко и некако му изгледаше појасна, како да осветлува повеќе отколку што треба.

— Кажи ми нешто, момче — почна старецот. — Ако оваа светилка ми згасне сега, што ќе направам?

Марко слегна со раменици.
— Ќе ја запалите пак, нема друга логика.

— А ако немаш кибрит? — праша старецот, а во гласот му се чувствуваше некаква мудрост, како да веќе го знае одговорот.

Марко се позамисли.
— Па… ќе побарате од некого кој има.

— Добро — рече старецот. — А ако си сам?

Марко ја погледна темнината околу нив. Патот, шумата, гранките – сè беше темно, но не страшно. Само празно.

— Не знам… — призна. — Можеби ќе почекате да се раздени?

Старецот се насмевна како наставник задоволен од одговорот на ученик.

— Ете, тоа е лекцијата што сакав да ја чуеш. Во животот светилките многу често ни згаснуваат. Понекогаш е надежта, понекогаш волјата, а најчесто — трпението. Но тоа не значи дека треба да стоиш во место.

Потоа го допре рамото на Марко толку лесно, што момчето ни не почувствува тежина.

— Ако можеш сам да ја запалиш повторно светлината во себе – направи го тоа. Ако не можеш – позајми ја од некого. Од добар збор, од ден кога нешто ти тргнало од рака, од пријател кој верува во тебе, од сеќавање што ти дава сила.
Никој не оди низ животот само со своја светлина.
Но најважно е едно:
Секој чекор во темно те носи поблиску до утрото. Само продолжувај.

Марко кимна. Не знаеше зошто, но зборовите навлегуваа длабоко, како вистина што ја заборавил, а одсекогаш ја знаел.

Кога мигна… старецот веќе го немаше. Ниту светилката. Ниту чекори, ниту трева поместена. Како исчезнал со самата светлина.

Но уште постранo беше тоа што патот пред него изгледаше посветол, иако ноќта падна уште подлабоко.

Марко продолжи напред. Чекорите му беа истите, но товарот — полесен. И како што одеше, се чувствуваше некако поразбуден. Како некој внатрешно да му повторува:

„Светлината ќе се врати. Ти само движи се.“

---

Поука :

Во животот секому му згаснува светилката од време на време — надежта, мотивацијата, радоста. Но тоа не значи дека сме изгубени.
Понекогаш светлината ја палиме сами, а понекогаш ја позајмуваме од некого.
Најважно е да не застанеме во темнината.

Секој чекор, макар и мал, води кон ново утро.

Read More

Сенката од Лесковејскиот Дол

 

Сенката од Лесковејскиот Дол

​Сонцето веќе започна да се спушта кон врвовите на планината, фрлајќи долги, мирни сенки врз Лесковејскиот Дол. Тоа беше место што зрачеше со исконски мир.

​Во тоа попладне, три животни души беа сведоци на она што и денес се раскажува само тивко, покрај оган. Тоа беа тројцата овчари: Ристе од Цапари, Митре од Ротино и најмладиот, Стојче.

​Тие лежеа на тревата, слушајќи го ѕвонењето на ѕвонците и тивкиот шум на лисјата. Над нив, се извишуваше стара, огромна врба – како чувар на тој крај.

​Лаењето и тишината

​Ненадејно, во еден ист, момент, сите десет кучиња што ги чуваа стадата запреа со своето лежење. Тие застанаа исправени, со наежено крзно и уши вперени кон буката. Потоа, започнаа да лаат – не како на волк, не како на човек – туку со чуден, низок, претпазлив р’ж.

​„Што е ова, бре?!“, прошепоти Ристе. „Кучињата не лаат вака за ништо.“

​Тогаш, над тревата, се појави сенката.

​Се движеше. Тоа беше сива, густа маса, која се движеше брзо, без да фрла никаков облик. Како да е флека од густ чад што танцуваше над земјата, но без да ја допира. Сенката правеше кружни движења околу основата на врбата, без да ја прекрши границата на коренот.

​„Сенката...“, извика Стојче. „Сенката нема тело!“

​Сенката беше јасно видлива, но нејзиниот извор беше невидлив. Сонцето сјаеше зад неа, но таа не припаѓаше на ниту еден предмет.

​Чекори во празнината

​Ристе, постариот, похрабар овчар, не издржа. Сакаше да ја види вистината. Стана и тргна, движејќи се кон врбата.

​Тогаш, сите тројца слушнаа.

​Тоа не беше звук од ветер. Тоа беше јасен, тежок звук на чекори – како некој да чекори на сувите лисја под буката. Крц-крц. Крц-крц.

​„Столе!“, викна Митре. „Слушаш ли? Некој чекори!“

​Ристе застана пред буката. Немаше никој. Ниту човек, ниту животно. Сенката исчезнала, но чекорите продолжија неколку секунди, а потоа настана целосна, мртва тишина.

​Кучињата наеднаш престанаа да лаат. Седнаа и тивко, со наведнати глави, ги гледаа овчарите.

​Трагата 

​Кога претпазливо се приближија до дрвото, тројцата овчари видоа нешто чудно: целата трева веднаш под буката беше сосема сплескана, како некој да стоел таму цела ноќ. Но, земјата беше сува, без трага од газење, без влага и без отпечаток од копита или стапало.

​„Ова е како... некој да стоел тука, но не тежел“, рекол Митре.

​

​Следните неколку недели, овчарите не можеа да го објаснат тоа. Не се плашеа од „духови“ како што се плашеа од волци. Ова беше поинакво. Ова беше збунувачко.

​Иако знаеја дека нема волци таму, кучињата секој пат кога минуваа покрај буката, застануваа, р’жеа и стоеја наежени. Тоа место стана табу.

​Старите денес, кога се сеќаваат на случката, не зборуваат за страв, туку за Премин.

​„Лесковејскиот Дол е место каде што поминуваат сенките“, велат. „Тоа не е гроб, ниту место каде што живее злото. Тоа е како врата што се отвора само за оние што не тежат. Нешто што не припаѓа на овој свет, но мора да помине низ него. А кучињата, тие ја гледаат таа врата, дури и кога е затворена.“

​Оваа случка од 1984 година остана во сеќавањето на жителите како потврда дека има нешта на светот што не може да се допре, ниту да се објасни со разум, но чие присуство е неспорно за оние кои се доволно блиску до природата за да ги слушнат нејзините тајни.

Секој ден makgrom.com за вас!

Read More

Келешот, чашката ракија и месечината

 

Келешот, чашката ракија и месечината

​Една вечер, Келешот се враќал уморен од работа и решил да се почести. Влегол во гостилницата на чорбаџијата (истиот, скржавиот), и побарал една чашка ракија.

​Ракијата била одлична, но многу скапа. Келешот ја испил, се чувствувал подобро, но тогаш сфатил дека нема пари да ја плати.

​Чорбаџијата, кој будно го следел, веднаш дошол до неговата маса.

​„Е, Келеш! Плати ја ракијата! Или знаеш што те чека!“

​Келешот, кој се сетил дека има нула денари во џебот, станал многу вознемирен. Тогаш, погледнал низ прозорецот. Надвор, на црното небо, силно светлела полната месечина.

​Келешот го погледнал Чорбаџијата со најсериозното лице што можел да го направи.

​„Чорбаџијо“, рекол Келешот. „Јас сум чесен човек. Ќе ти платам веднаш! Само дај ми ја сметката, но не во пари.“

​Чорбаџијата се зачудил. „Што зборуваш? Како ќе платиш, со камења?“

​Келешот покажал со прстот кон полната месечина.

​„Јас ти плаќам со светлината од месечината! Ти ја пиев ракијата под нејзината светлина, така што светлината е твоја! Тоа е исто како да си зел пари!“

​Чорбаџијата и гостите почнале да се смеат на глас.

​„Ах, Келеш! Ти си навистина најголемиот глупак на Мариово! Дали мислиш дека можам да ја ставам месечината во каса? Плати веднаш!“

​„Добро!“, рекол Келешот, станувајќи. „Ако не сакаш плаќање со месечина, тогаш да ти платам со звук!“

​Келешот ја зел чашката од ракијата, ја превртел на масата и со тоа направил: ЅВРЦ! – звук како од паричка што паѓа на дрво.

​„Еве, чорбаџијо!“, рекол Келешот. „Слушна? Тоа беше звукот на парите! Ти ја даде најчистата ракија за мојте пари, па ти го давам најчистиот звук на парите за тојата ракија!“

​Чорбаџијата збеснал, но гостите почнале да аплаудираат.

​„Тепај го! Тој те надмудри!“, викале тие.

​Чорбаџијата, засрамен пред гостите, не можел да го истепа Келешот, а уште помалку да го натера да плати со вистински пари. Тој само одмавнал со раката.

​„Оди си, Келеш! Ти си луд! Но, ако те фатам пак да ми плаќаш со звуци, ќе ти го земам палтото!“

​Келешот си заминал, насмеан и задоволен, со топол стомак и чист џеб.

​

​Понекогаш, најдобар начин да се победи алчноста и скржавоста не е со пари или со сила, туку со хумор и неочекувана, апсурдна логика. Заспијте со мислата дека звукот на парите е исто толку добар колку и самите пари, ако знаете како да го употребите!

​

Read More

Свитоците од Мртво Море (најновите истражувања)

 

Актуелните истражувања на Свитоците од Мртво Море се фокусираат на две главни технолошки насоки: ДНК тестирање и напредно скенирање/анализа (вклучувајќи и вештачка интелигенција).

​ДНК Тестирање на Свитоците

​Најзначајниот напредок е постигнат преку анализа на античка ДНК извлечена од животинските кожи (пергаментот) на кои се напишани свитоците.

• ​Потекло на материјалот: Истражувачите успеале да утврдат од кои животни потекнуваат кожите (најчесто овча кожа, но пронајдени се и фрагменти од говедска кожа).
• ​Составување на фрагменти: ДНК-анализата овозможува попрецизно составување на илјадниците фрагменти, бидејќи фрагментите од исто животно или од животни со блиска генетска врска веројатно припаѓаат на истиот ракопис.
• ​Заклучоци за потеклото: Откритието на говедска кожа е клучно, бидејќи одгледувањето говеда било многу тешко во сувата клима на Кумран, што силно сугерира дека тие свитоци потекуваат од друго место (веројатно Ерусалим) и биле донесени во пештерите.
• ​Репрезентативност: Ова откритие ја поддржува тезата дека Свитоците од Мртво Море не ја претставуваат само локалната секта од Кумран, туку поголем дел од тогашниот Јудаизам.
• ​Различни верзии: ДНК-анализата открила дека два текстуално различни примероци од Книгата на Еремија биле направени од говедска кожа, што покажува дека различни верзии на библиските текстови биле во оптек во тоа време.
• ​Заштита од фалсификати: Техниката може да се користи и за идентификување на фалсификати со споредување на ДНК-профилот.

​Напредно Скенирање и В.И.

​Современата технологија за слики и анализа на податоци се користи за да се прочитаат оштетените и нечитливи текстови, како и за попрецизно датирање:

• ​Компјутерска Томографија (СТ) Скенирање: Се користи за визуелизирање на мастилото во изгорени или цврсто свиткани свитоци (како свитокот Ен Геди) без нивно отворање.
• ​Вештачка Интелигенција (В.И.): Развиени се модели (на пр. „Енох“) кои комбинираат:
  • ​Радиојаглеродно датирање (C-14): Се врши на третирани примероци за да се отстрани контаминацијата и да се добие попрецизно датирање.
  • ​Палеографска анализа: В.И. ја анализира формата на буквите (ракописот) на дигитализираните слики.
• ​Резултати од В.И.: Оваа комбинирана метода овозможила револуционерно преиспитување на датирањето, сугерирајќи дека некои свитоци се постари отколку што претходно се мислеше (Херодијанското и Хасмонејското писмо се појавиле порано).

​Најновите истражувања користат високотехнолошки методи како ДНК секвенционирање и вештачка интелигенција за да се надминат ограничувањата на традиционалната археологија, овозможувајќи:

1. ​Поточно составување на фрагментите.
2. ​Нови сознанија за потеклото на свитоците и заедницата што ги пишувала.
3. ​Попрецизно датирање на ракописите.

Православната Библија (особено Стариот Завет) главно се заснова на два древни текста:

 * Масоретскиот Текст (МТ): Најголемиот дел од Библијата, стандардизиран од еврејски учители векови подоцна (околу 9-10 век н.е.).

 * Септуагинтата (LXX): Грчкиот превод од 3. век п.н.е., кој го користеле раните христијани и е основа за многу книги во Православниот канон (особено девтероканонските книги).

Свитоците од Мртво Море (СММ) се околу 1000 години постари од Масоретскиот текст и се најстарите хебрејски библиски ракописи.

1.  Заклучок за стабилноста (Сличност)

Свитоците потврдуваат дека текстот е крајно точен и грижливо пренесуван:

 * Исаија: Целиот Свиток на Исаија од Кумран (најдобро зачуваниот) е речиси идентичен со верзијата што ја имаме денес во Масоретскиот текст. Повеќето разлики се во правописот и граматиката, а не во суштината.

 * Фундаментална согласност: СММ покажаа дека, и покрај илјада години препишување, централната содржина на Светото Писмо не претрпела фундаментални промени.

2. Заклучок за различноста (Варијации)

Свитоците откриваат дека во тоа време постоеле повеќе „верзии“ на Библијата.

| Текстуални традиции | СММ содржат ракописи кои припаѓаат на различни традиции, што не им било познато на научниците претходно: | Некои свитоци се поблиски до Масоретскиот Текст (околу 60%). Други се поблиски до Септуагинтата, покажувајќи дека е превод на друг хебрејски текст, а не грешка на преведувачот (околу 5%). |

| Големи разлики | Кај некои книги има значителни варијации во редоследот и должината на текстот. | Книгата Еремија: Свитоците содржат пократки верзии, слични на Септуагинтата. Прва книга Самоилова: Има додадени стихови и пасуси кои даваат повеќе детали, а кои денес ги нема во стандардниот Масоретски текст. |

| Јазик и правопис | Најчести разлики се во правописот (многу подолг и поцелосен правопис во СММ) и мали варијации во изборот на зборови. | Во Псалмот 145, Масоретскиот текст нема еден стих (започнува со буквата Нун). Овој стих постои во свитоците од Мртво Море и во Септуагинтата. |

Резиме на споредбата:

Разликата со денешната Православна Библија (која користи МТ и LXX) не е во Доктрината или Основната Теологија, туку во Текстуалните детали:

 * Големо значење: Свитоците му помагаат на современиот научник да утврди кој текст е најверојатно оригиналниот на одредено место, споредувајќи ги варијациите помеѓу МТ и Септуагинтата.

 * Практична разлика: Ако читате Библија од СММ и денешна Библија рамо до рамо, 99% од времето ќе читате иста приказна, но ќе забележите мал број на исчезнати или додадени стихови/фрази и многу разлики во правописот.

За да ги наведеме автентичните текстови од Свитоците од Мртво Море (СММ) и да ги споредиме со современите библиски изданија, ќе се фокусираме на неколку клучни примери кои имаат најголемо влијание врз библиската наука.

СММ не само што содржат речиси целосно копии на секоја книга од Стариот Завет (освен Естира), туку и уникатни небиблиски текстови.

 Автентични Библиски Текстови

Ова се најважните примери каде СММ нудат алтернативни или дополнителни текстови во споредба со Масоретскиот Текст (МТ), кој е основа за повеќето современи преводи на Стариот Завет.

| Исаија | 1QIsaa (Големиот свиток на Исаија) | Многу малку разлики во суштината. Најчести разлики се во правописот и граматиката. | Покажува неверојатна стабилност на текстот на Исаија во текот на 1000 години, од 2. век п.н.е. до 10. век н.е. |

| Еремија | 4QJerb | Пократок е за околу 1/8 од текстот во МТ. | Овој пократок текст се совпаѓа со верзијата која се наоѓа во Септуагинтата (стариот грчки превод), докажувајќи дека Септуагинтата не е грешка, туку превод на друг хебрејски оригинал. |

| 1. и 2. Самоилова | 4QSama | Додадени пасуси (експлицитни вметнувања) и повеќе детали во одредени делови. | Содржи пасус кој го опишува победоносното борење на Давид со Голијат, кој недостасува во МТ, но е зачуван во Септуагинтата. Помага да се пополни празнина во приказната. |

| Псалми | 11QPs a (Големиот свиток на Псалми) | Различен редослед на псалмите. Содржи псалми кои ги нема во современиот канон (на пр., Псалм 151). | Докажува дека канонот на Псалмите не бил фиксен и стандардизиран во 1. век п.н.е. |

Автентични Небиблиски Текстови

СММ, исто така, содржат текстови кои не се дел од современата Библија, но се сметаат за автентични религиозни документи од тоа време.

| Правилото на Заедницата (1QS) | Ги опишува правилата, ритуалите и организацијата на сектата која живеела во Кумран (најверојатно Есените). | Дава директен увид во животот на една еврејска секта од пред 2000 години, нивната хиерархија, чистење и учење. |

| Воениот Свиток (1QM) | Есхатолошка визија за крајната војна помеѓу „Синовите на Светлината“ (Кумранската заедница) и „Синовите на Темнината“ (Римјаните и другите непријатели). | Одразува силна апокалиптична и милитаристичка надеж во заедницата Кумран. |

| Коментари на Авакум (1QpHab) | Коментар (т.н. Пешер) кој го толкува пророштвото на Авакум. | Толкувањето ги применува пророштвата на современите настани и личности од тоа време, вклучувајќи го и „Учителот на праведноста“ и „Злобниот Свештеник“. |

| Апокриф на Генезата (1QGen Ap) | Парафраза на Книгата Битие (Генеза) со дополнителни приказни и детали за Авраам, Сара и други. | Напишан е на арамејски јазик. Обезбедува поширок контекст за познатите библиски приказни, покажувајќи како тие се прераскажувале и развивале надвор од стандардниот текст. |

Овие споредби покажуваат дека во периодот од 3. век п.н.е. до 1. век н.е., не постоел еден, единствен, унифициран библиски текст. Наместо тоа, имало три до четири конкурентни текстуални традиции кои биле во оптек. Свитоците од Мртво Море се клучниот мост што ни овозможува да ги разбереме овие традиции.

Кумрански ракописи

Read More

Психоаналитичкиот метод

  

* Метод на психичко истражување и психотерапија, чии основи ги поставил Зигмунд Фројд.

* Неговата главна цел е да го долови и разбере значењето на потсвеста (несвесното) како клучна и влијателна компонента на човековото однесување.

* Се фокусира на тоа дека несвесните психички процеси, желби и мотиви управуваат со луѓето надвор од нивната волја и свест, што може да доведе до психолошки потешкотии и симптоми.

Клучни техники (методи) во психоанализата:

* Метод на слободни асоцијации: Пациентот (анализандот) е охрабрен да зборува слободно за сè што ќе му падне на ум, без цензура, за да се откријат скриените содржини на несвесното.

* Толкување на соништата: Фројд сметал дека соништата се „кралски пат до несвесното“, па нивното анализирање е важно за разбирање на несвесните желби и конфликти.

* Анализа на пренос (трансфер) и отпор: Се анализираат начините на кои пациентот несвесно ги пренесува своите минати искуства и односи врз аналитичарот (пренос), како и начините на кои свесно или несвесно се спротивставува на процесот на анализа (отпор).

* Интерпретација: Аналитичарот дава толкувања за да му помогне на пациентот да ги осознае своите несвесни мисли, желби и конфликти и да ги интегрира во свесниот дел од животот.

Психоанализата е насочена кон отстранување или олеснување на психолошките страдања преку овозможување на клиентот да ги разреши корените на своите внатрешни конфликти.

Методот на слободни асоцијации е срцето на психоаналитичкиот метод и неговата најголема иновација.

Метод на Слободни Асоцијации

* Кој го вовел? Го вовел Зигмунд Фројд како замена за хипнозата, бидејќи хипнозата не давала постојани резултати.

* Основна идеја: Да се овозможи несвесното да се манифестира преку говорот.

Како функционира?

Пациентот (анализандот) е легнат или седи во опуштена положба и добива едноставно, но клучно упатство од аналитичарот:

„Зборувајте за сѐ што ќе ви падне на ум, без разлика колку ви изгледа неважно, ирелевантно, срамно, нелогично или бесмислено. Не цензурирајте ништо.“

Цели и значење

* Надминување на отпорот: Во нормален разговор, луѓето автоматски ги филтрираат своите мисли (прават цензура). Слободните асоцијации го заобиколуваат овој свесен отпор, овозможувајќи појава на содржини кои се потиснати во несвесното.

* Откривање на трауми и конфликти: Преку синџирот на асоцијации (од една мисла до друга), аналитичарот може да ги следи скриените врски и да дојде до:

* Потиснати спомени.

* Несвесни желби и фантазии.

* Коренот на невротичните симптоми.

* Аналитичка работа: Улогата на аналитичарот не е да зборува многу, туку внимателно да слуша. Тој ги бара точките каде што асоцијациите престануваат, каде што се појавуваат чудни промени во темата, или каде што пациентот се цензурира. Овие точки се индикатори за несвесен конфликт.

Слободните асоцијации не се обичен разговор, туку техника за привремено суспендирање на критичкиот разум за да се дозволи несвесните содржини да излезат на површина, каде што можат да бидат толкувани и интегрирани во свесноста.

Улогата на Аналитичарот (Психоаналитичарот)

Улогата на аналитичарот е многу специфична и се разликува од онаа на советникот или пријателот. Аналитичарот одржува став познат како плутачка (рамномерно) внимание (floating or evenly-suspended attention).

1. Рамномерно Внимание (Floating Attention)

* Што значи тоа? Аналитичарот не смее свесно да се фокусира на ниту една одредена точка што ја кажува пациентот. Наместо тоа, тој слуша сè со еднаква важност.

* зошто? Ако аналитичарот свесно одбере да слуша само една тема, тој ја воведува сопствената цензура и пристрасност, што може да го попречи откривањето на несвесните врски. Фројд велел дека аналитичарот треба да биде како „телефонски приемник“ – да го регистрира секој сигнал.

2. Огледало и Табула Раса

* Аналитичарот настојува да биде неутрален и апстинетен.

* Неутралност: Тој не дава совети, не го критикува однесувањето на пациентот и не ја наметнува својата вредносна слика.

* Огледало: Во фазата на трансфер (пренос), аналитичарот станува „празно платно“ или „огледало“ на кое пациентот ги проектира своите минати односи (најчесто со родителите). Аналитичарот е тој што го држи преносот.

3. Интерпретација

* Откако пациентот ќе испорача доволно асоцијации, улогата на аналитичарот станува активна во давањето на интерпретации (толкувања).

* Што толкува? Тој ги поврзува навидум неповрзаните елементи од говорот на пациентот (симптоми, соништа, асоцијации, отпор) и му го презентира нивното несвесно значење.

* Цел: Интерпретацијата има за цел да го направи несвесното свесно, овозможувајќи му на пациентот увид и можност за промена.

Аналитичарот е пасивен слушател со активно внатрешно размислување, кој го користи своето стручно знаење за да ги дешифрира несвесните пораки на пациентот.

Концептот на Трансфер (Пренос)

Трансферот е несвесен процес во кој пациентот (анализандот) повторува емоционални реакции и модели на однесување, кои првично биле насочени кон значајни личности од неговото детство (најчесто родителите), сега насочувајќи ги кон личноста на аналитичарот.

Како се манифестира?

Кога се воспоставува трансфер, аналитичарот престанува да биде неутрална фигура за пациентот и станува симболична замена за некоја личност од минатото, како што е:

* Таткото: Пациентот може да чувствува страв, почит, бунт или потреба за одобрување од аналитичарот.

* Мајката: Пациентот може да чувствува потреба за безусловна љубов, грижа или, пак, интензивен бес и разочарување.

* Брат/Сестра: Чувство на ривалство или љубомора.

Видови трансфер

* Позитивен трансфер: Се манифестира преку нереално интензивна љубов, восхит, доверба или идеализација на аналитичарот.

* Негативен трансфер: Се манифестира преку нереално интензивен бес, омраза, недоверба, сомнеж или отпор кон аналитичарот.

Значењето на трансферот во терапијата

Трансферот не е само пречка, туку неопходна алатка во психоанализата:

* Повторување на конфликтот: Трансферот овозможува стариот, несвесен конфликт да се реактивира и да се одигра во сегашноста, во безбедната рамка на терапијата.

* Анализа: Аналитичарот го анализира и толкува трансферот. Тој му помага на пациентот да разбере дека неговите силни чувства кон аналитичарот не се реални, туку се повторување на нерешени односи од детството.

* Корективно емотивно искуство: Со тоа што аналитичарот реагира на трансферот на начин кој е различен од реакцијата на оригиналната личност (на пр., не го казнува пациентот за неговиот бес), се овозможува корективно емотивно искуство и решавање на стариот конфликт.

Концептот на трансфер е проследен и со концептот на контра-трансфер (реакцијата на аналитичарот на трансферот на пациентот).

За да се разбере динамиката на психоаналитичкиот однос во целост, неопходно е да се разгледа и Контра-трансферот.

↩️ Контра-трансфер (Counter-transference)

Додека трансферот се однесува на несвесните чувства на пациентот кон аналитичарот, контра-трансферот се однесува на:

​Сите несвесни емоционални реакции и одговори на аналитичарот кон трансферот на пациентот.

​Еволуција на концептот

1. ​Првична дефиниција (Фројд): Фројд првично го гледал контра-трансферот како пречка – несредена, нерешена психичка содржина на аналитичарот што била активирана од пациентот. Сметал дека тоа е нешто што аналитичарот мора да го елиминира преку сопствена анализа (т.н. дидактичка анализа).
2. ​Современа дефиниција: Денес, контра-трансферот се смета за клучна алатка. Аналитичарот го користи за да добие длабок увид во несвесните состојби на пациентот. Ако аналитичарот чувствува неочекувана досада, бес или желба да го спаси пациентот, тоа често е знак за тоа како пациентот несвесно ги третира другите луѓе.

​Како функционира во пракса?

Кога пациентот проектира (пренесува) интензивен бес кон аналитичарот (негативен трансфер), нормална човечка реакција би била одбрана или лутина.

Меѓутоа, аналитичарот:

• ​Свесно го регистрира својот емоционален одговор (лутина, страв).
• ​Го анализира тој одговор: „Дали оваа лутина е моја, или пациентот несвесно ме тера да се чувствувам како што се чувствувал некој друг (на пр., неговиот родител) кога тој бил дете?“
• Со тоа, аналитичарот добива емпатичен пристап кон внатрешниот свет на пациентот.

​Улога на Контра-трансферот

Контра-трансферот му помага на аналитичарот да разбере:

• ​Каква улога му е доделена во сценариото на пациентот (на пр., улога на тиранин, жртва, спасител).
• ​Како пациентот ги прави другите да се чувствуваат во реалниот живот.

Со користење на ова знаење, аналитичарот може да даде попрецизни и подлабоки интерпретации.

www.makgrom.com

Read More

Нуклеарното разоружување на Украина: Будимпештанскиот меморандум и денешната реалност

 

Нуклеарното разоружување на Украина: Будимпештанскиот меморандум и денешната реалност

​По распадот на Советскиот Сојуз во 1991 година, Украина се најде во уникатна и опасна позиција: на нејзина територија се наоѓаше третиот по големина нуклеарен арсенал во светот, кој вклучуваше околу 1.800 стратешки боеви глави. Ова стана главна тема на преговори меѓу Украина, САД и Руската Федерација.

Крајниот исход од овие преговори беше постигнат преку клучниот договор познат како Будимпештански меморандум.

​1. Будимпештанскиот меморандум (1994)

​Будимпештанскиот меморандум за безбедносни гаранции беше потпишан на 5 декември 1994 година од страна на:

• ​Украина: Како земја која се откажува од нуклеарното оружје.
• ​Руската Федерација, САД и Обединетото Кралство: Како нуклеарни сили кои даваат гаранции.

​Клучни одредби и суштината на договорот:

​Во замена за тоа што Украина го предаде целиот свој нуклеарен арсенал (преку испраќање на боевите глави во Русија за демонтажа), земјите-гаранти (САД, Русија, ОК) се обврзаа на следново во однос на Украина:

• ​Да ја почитуваат нејзината независност и суверенитет и постојните граници.
• ​Да се воздржат од закана или употреба на сила против нејзиниот територијален интегритет.
• ​Да се воздржат од економски притисок за да влијаат на нејзината политика.

​2. Улогата на САД и Русија во процесот

​Двете земји одиграа централна улога во разоружувањето.

Со овој процес, Украина се откажа од своето нуклеарно оружје и стана членка на Договорот за неширење на нуклеарно оружје (NPT) како ненуклеарна држава.

​3. Денешната реалност: Кршењето на Меморандумот

​Денес, Будимпештанскиот меморандум се смета за историски неуспех на меѓународната дипломатија.

​Руската Федерација, еден од главните гаранти на територијалниот интегритет на Украина, во 2014 година го анектираше Крим и од 2022 година започна сеопфатна инвазија на украинска територија.

• ​Американска реакција: САД и ОК, како другите гаранти, ја осудија руската агресија како директно кршење на нивните обврски од Будимпештанскиот меморандум. Тие ја поддржаа Украина со безбедносна и финансиска помош, но не беа обврзани со договорот да интервенираат воено.
• ​Импликации: Прекршувањето на овој договор испрати опасна порака до другите земји во светот: дека откажувањето од нуклеарното оружје во замена за безбедносни гаранции може да биде бескорисно, со што се поткопуваат меѓународните напори за неширење на нуклеарно оружје (NPT).

​Нуклеарното разоружување на Украина, иако успешно во 1994 година, стана трагичен пример за тоа како меѓународните договори за безбедност можат да бидат игнорирани од страна на нуклеарните сили.

Иницијативата за нуклеарно разоружување на Украина, која кулминираше со Будимпештанскиот меморандум, дојде поради комплексен сет на фактори кои се појавија веднаш по распадот на Советскиот Сојуз во 1991 година.

​Еве ги клучните причини кои доведоа до оваа иницијатива:

​1. Елиминација на „Третиот по големина“ нуклеарен арсенал

​Со распадот на СССР, на териториите на четири нови независни држави (Русија, Украина, Белорусија и Казахстан) остана стратешко и тактичко нуклеарно оружје.

• ​Ризик од неконтролирано ширење: Постоеше огромен глобален страв дека во услови на политичка и економска нестабилност во поранешниот СССР, огромниот арсенал од околу 1.800 боеви глави во Украина може да стане неконтролиран, да биде продаден или да падне во погрешни раце. Затоа, САД и меѓународната заедница инсистираа сите нуклеарни боеви глави да бидат консолидирани под една, стабилна контрола – Русија.
• ​Украинска позиција: Иако дел од украинскиот естаблишмент сметаше дека нуклеарното оружје е најдобрата гаранција за суверенитет, за повеќето беше преголем товар. Тие немаа оперативна контрола (командниот систем остана во Москва), а немаа ниту финансиски средства за одржување на застарениот и комплексен арсенал.

​2. Притисок од САД и Русија за консолидација

​И САД и Русија имаа силен заеднички интерес нуклеарното оружје да биде отстрането од Украина:

• ​Руска Федерација: Русија се прогласи за единствен наследник на СССР во однос на нуклеарниот статус и сакаше да биде единствена нуклеарна сила во регионот. Присуството на независна нуклеарна Украина се сметаше за директна закана за руската безбедност.
• ​САД (Програма Нан-Лугар): САД беа решени да го поддржат разоружувањето преку финансиски средства. Програмата за координирана закана (Нан-Лугар) обезбеди милиони долари за безбедно демонтирање, транспорт и уништување на оружјето во сите поранешни советски републики.

​3. Барање на Украина за безбедносни гаранции

​Украина беше подготвена да се откаже од арсеналот, но бараше силна компензација.

• ​Барање за безбедност: Украина бараше правно обврзувачки гаранции за нејзиниот суверенитет и територијален интегритет.
• ​Економска помош: Покрај гаранциите, Украина бараше и одредена финансиска и техничка помош за компензација на вредноста на оружјето и за покривање на трошоците за пренесување на нуклеарниот материјал.

​Иницијативата беше, пред сè, меѓународен напор за спречување на ширењето на нуклеарно оружје по распадот на суперсилата. Будимпештанскиот меморандум беше дипломатскиот инструмент што ги балансираше овие интереси: Украина се откажува од оружјето, а големите сили (САД, Русија, ОК) гарантираат за нејзината безбедност.

Иако не постојат потврдени, јавни докази дека комплетни, стратешки нуклеарни боеви глави (кои беа во Украина, Белорусија или Казахстан) биле продадени на црниот пазар, загриженоста за „нуклеарно протекување“ (nuclear leakage) беше реална и имаше силни индиции за продажба на материјал и експертиза.

​Еве како се манифестираше оваа загриженост:

​1. Проблемот со „куферот бомби“ и тактичкото оружје

​Најголемата загриженост не беше поврзана со големите стратешки боеви глави во Украина, туку со тактичкото нуклеарно оружје и фисилен материјал во Русија:

• ​Тактичко оружје: Ова се помали, попреносливи нуклеарни уреди. Имаше голема загриженост за локацијата и безбедноста на овие оружја, особено за т.н. „куфер бомби“ (suitcase nukes). Иако Русија тврдеше дека сите се на сигурно, западната разузнавачка заедница беше скептична поради хаосот во војската.
• ​Иницијатива: Иницијативата за нуклеарно разоружување (како и Програмата Нан-Лугар) беше делумно мотивирана токму од стравот дека тактичкото оружје може да биде украдено или продадено.

​2. Продажба на фисилен материјал (Плутониум и Ураниум)

​Најголем број на „индиции“ или уловени обиди за продажба на црниот пазар се однесуваа на фисилен материјал, а не на цели бомби:

• ​Илегална трговија: Постоеја документирани случаи на обиди за илегална трговија со мали количини на оружје-квалитетен плутониум и високо збогатен ураниум (ВЗУ) од Русија, Белорусија и други поранешни советски републики. Овие инциденти беа потврдени преку апсења и запленувања во Германија, Чешка и други земји во 1990-тите.
• ​Цел: Иако запленетите количини беа премногу мали за да се направи целосна нуклеарна боева глава, тие беа доволни за да се предизвика меѓународна паника дека терористички или државни актери може да се обидат да набават доволно материјал за да направат „валкана бомба“ или дури и примитивна нуклеарна направа.

​3. Протекување на научна експертиза

​Уште една сериозна загриженост беше протекувањето на човечки капитал.

• ​Сиромаштија на научниците: По распадот на СССР, илјадници висококвалификувани нуклеарни научници, инженери и техничари кои работеа во нуклеарните центри на СССР (како што е затворениот град Арзамас-16) останаа без работа или со многу ниски плати.
• ​Опасност: Западот се плашеше дека овие експерти ќе бидат ангажирани од „неодговорни“ држави (како Иран или Северна Кореја) или терористички организации за да им помогнат да развијат свои нуклеарни програми.

​

​Индициите и реалната загриженост постоеја, но тие главно се фокусираа на фисилниот материјал и експертизата од Русија, а не на продажба на комплетни боеви глави од Украина.

​Стравот од продажба на црниот пазар беше клучниот двигател за програмите како Нан-Лугар, чија цел беше брзо да се консолидира, обезбеди и уништи што е можно повеќе нуклеарен материјал во сите поранешни советски републики за да се затвори оваа врата кон меѓународниот црн пазар.

секој ден makgrom.com за вас!

Read More

Двата прстени и паметната сиромашна мома

 

Двата прстени и паметната сиромашна мома

​

​Во едно царство, царот бил добар, но имал еден голем проблем: не можел да најде вистинска правда. Неговите судии често биле поткупливи, а луѓето постојано се жалеле. Царот решил да најде некој многу паметен што ќе му помага.

​Еден ден, царот го повикал најсиромашниот момок од едно село, Раде, и му дал задача:

​„Раде, ќе ти дадам два златни прстени. Едниот прстен е ‘Вистината’, а другиот е ‘Лагата’. Ти имаш три дена. Врати се и кажи ми кој прстен е лага а кој вистина. Ако погодиш, ќе станеш мој советник.

А ако згрешиш, ќе те протерам од царството“!

​Раде се вратил во своето село, очаен. Тој бил сиромав, неписмен и немал поим како да ја препознае Вистината од Лагата, особено кога двата прстени изгледале потполно исти.

​Неговата сестра, Магда, која била позната по својата бистра глава, го видела неговото очајание.

​„Што ти е, брате? Зошто си толку загрижен?“, го прашала таа.

​Раде ѝ ја објаснил целата работа. Магда се насмеала.

​„Не грижи се, брате. Ова не е испит за злато, туку испит за душа. Ајде, направи како што ќе ти кажам.“

​Магда му наредила на Раде да го однесе едниот прстен кај селскиот златар.

​„Кажи му на златарот“, рекла таа, „дека ти треба да го провериш прстенот дали е од лажно злато, бидејќи имаш сомнеж дека е само бакар. Нека го стави во оган.“

​Раде отишол кај златарот и му дал еден од прстените. Златарот на прв поглед кажал дека прстенот е златен. Тврдел дека не е потребен никаков тест. После инсистирањето на Раде златарот, го зел прстенот, го ставил во оган. И по неколку минути му рекол: 

„Еве, Раде. Имаше право, овој прстен не го издржа тестот. Овој не е чисто злато.“

​Раде се вратил и Магда му рекла да направи сосема друга работа.

​„Сега, брате, отиди во гостилницата. Седни на масата со најбогатите трговци и стави го другиот прстен пред тебе. Кажи им дека си го нашол прстенот на Вистината и дека тие треба да ти кажат која е најголемата вистина во животот.“

​Раде отишол во гостилницата. Трговците веднаш го здогледале златниот прстен. Сите почнале да се препираат, велејќи дека најголема вистина е дека парите се најважни, дека власта е најголема вистина и слично.

​На третиот ден, Раде се појавил пред царот.

​Царот прашал: „Раде, дали ја дозна тајната? Кој е прстенот на Вистината, а кој на Лагата?“

​Раде одговорил: „Цару, ја дознав. Едниот прстен е на Лагата, другиот на Вистината.“

​Царот: „Добро. Како ги препозна?“

​Раде: „Прстенот на Лагата е оној што го однесов кај златарот. Го ставив во оган, а тој се обиде да ме измами и да ми каже дека е чист, иако не знаеше навистина дали е. Лагата секогаш излегува на виделина кога е ставена на тест (оган) и секогаш е придружена со човечката измама.“

​„А прстенот на Вистината е оној што го однесов во гостилницата. Сите трговци го видоа, но никој не можеше да се согласи што е вистинската вистина во животот. Вистината е секогаш пред нашите очи, но секој ја толкува различно, секој трговец и секој судија ја присвојува за себе.“

​„Но, јас ја дознав вистинската вистина поучен од мојата сестра. Вистинската вистина, цару, е дека чистото срце е поважно од златото и дека најголемата мудрост се наоѓа кај најскромните луѓе.“

​Царот, воодушевен од неговата логика, рекол: „Ти си паметен, Раде. Но, ти си сиромав. Како ќе ми служиш, кога сите ќе те потценуваат?“

​Раде одговорил: „Цару, вие не го избирате Раде, туку ја избирате мудроста на мојата сестра. Нека таа биде тајниот судија на твоето царство.“

​Така, Раде станал царски советник, а царот ја користел бистрата глава на сиромашната Магда за да ги решава сите неправди.

​Вистинската вредност не се мери со злато (прстени) или со титули, туку со интелигенција и чесност. Мудроста честопати се крие во најскромните места и кај најскромните луѓе, а владетелот кој знае да слуша, владее со правда.

секој ден makgrom.com за вас!

Read More

Итар Пејо и „Мешавината за рогови“

Итар Пејо, како и секогаш, талкал низ Прилепско, барајќи начин како да заработи некој денар и да го надмудри некој од богатите, скржави чорбаџии. Неговата цел бил Чорбаџи Диме, најбогатиот, но и најалчниот човек во околината, кој имал големо стадо овци и кози.

​Еден ден, Итар Пејо се појавил во дворот на Чорбаџи Диме. Носел мала, внимателно затворена тегла со чудна, кашеста зелено-кафеава мешавина.

​„Добар ден, Чорбаџи Диме!“, рекол Итар Пејо со почит, но со сјај во очите.

​„Што сакаш, Пејо? Пак ли си дошол да молиш за работа?“, одговорил Диме со презир.

​„Не, чорбаџијо. Дојдов да ти понудам богатство!“, рекол Пејо.

​Чорбаџијата се насмеал: „Ти, богатство? Што е тоа во таа тегла, кал од Мариово?“

​„Ова, чорбаџијо“, рекол Пејо, подигнувајќи ја теглата како да е злато, „е најновата мешавина за зголемување на рогови на кози и овци! Во Европа веќе полудеа по тоа! Само малку ќе им премачкаш на козите, и роговите им растат двојно подолги и подебели! А знаеш ли колку вреди еден килограм рогови на европскиот пазар?“

​Чорбаџи Диме, кој ја сакал секоја шанса за брза добивка, веднаш се заинтересирал.

​„Рогови? Да растат? Тоа е лудост! Како работи тоа?“, прашал Диме, приближувајќи се.

​„Тоа е моја тајна, чорбаџијо. Но, работи. Јас ја платив цената на знаењето. Јас ти ја продавам целата оваа тегла за десет златници! Има доволно за да ги премачкаш сите кози!“

​Чорбаџи Диме почнал да пресметува. Ако роговите се удвојат, неговото богатство ќе се зголеми за една четвртина! Тоа е сигурен бизнис!

​„Добро, Пејо!“, рекол Диме. „Но, ако ова не работи... ќе те пронајдам и ќе те врзам за најголемиот рог!“

​„Нема проблем, чорбаџијо!“, рекол Пејо, земајќи ги златниците. „Но, има еден услов! Ова е моќна мешавина. За да работи, мора да ја премачкаш козата додека си целосно гол! Само така магијата се пренесува. И не смееш да зборуваш за тоа никому цела недела!“

​Чорбаџи Диме, иако му било непријатно, се согласил. За злато, ќе се соблече.

​Итар Пејо си заминал, насмеан до уши.

​Следното утро, Чорбаџи Диме, возбуден за своето ново богатство, се разбудил пред зори. Се соблекол, ја зел теглата и отишол во шталата. Ги нашол своите најдобри кози и почнал да им ги мачка роговите со таа чудна, ладна мешавина.

​Токму во тој момент, една соседка, која рано отишла да наполни вода, поминала покрај дворот на Диме. Таа застанала во шок кога видела гол чорбаџија како мачка рогови на кози.

​Жената, се разбира, веднаш истрчала во селото и почнала да вика: „Луѓе! Чорбаџи Диме полуде! Тој е гол во шталата! Што прави?!“

​Селаните, љубопитни и шокирани, се собрале околу дворот на Диме. Тие виделе гол чорбаџија, целиот намачкан со чудна паста, како тивко мачка рогови.

​Чорбаџи Диме, не сакајќи да ја уништи „магијата“ (и поради срамот), не рекол ни збор. Само ги мачкал роговите.

​Кога поминала една недела, и роговите, се разбира, не пораснале, Чорбаџи Диме бил бесен.

​Отишол да го бара Итар Пејо, заканувајќи се со смрт.

​Го нашол Пејо како мирно седи на чешмата.

​„Пејо!“, извикал Диме. „Ти ме измами! Роговите не пораснаа! А целото село ми се смее, мислат дека сум луд! Што беше тоа во теглата?!“

​Итар Пејо мирно одговорил: „Ах, чорбаџијо. Во теглата имаше само обична кал, измешана со билки.“

​„Тогаш зошто ми зеде десет златници?!“, викнал Диме.

​„Затоа што, чорбаџијо“, рекол Итар Пејо, „јас не ти продадов мешавина за рогови. Јас ти продадов најголема лекција! Јас ти докажав дека ти си толку алчен за пари, што си спремен да се соблечеш гол и да мачкаш кал на кози, а сето тоа за да станеш побогат. Десет златници се мала цена за да докажеш на целото село колку си глупав! И тоа е тајната на моето богатство!“

​Чорбаџи Диме останал нем, не знаејќи дали да го убие Пејо или да се засрами од сопствената алчност.

​Најдобриот начин да се победи алчниот и арогантен човек е да се искористи неговата алчност и суета против него. Итар Пејо ја покажува моќта на хуморот и интелектот над суровата сила и богатството.

Read More

Роботи за Бременост

 

Вештачка Утроба и Роботи за Бременост: Што се случува во Кина

​Нов и контроверзен технолошки развој во Кина.
Според бројни извори, кинеската компанија Kaiwa Technology, предводена од д-р Џанг Чифенг, работи на развој на хуманоиден робот кој ќе биде опремен со вештачка утроба (вештачка матка).

• ​Цел: Овој робот, наречен и „робот за бременост“, има за цел да го реплицира целиот процес на човечка бременост – од зачнување до породување – со цел да понуди алтернативно решение за паровите кои се соочуваат со неплодност.
• ​Вештачката утроба би требало да биде исполнета со синтетичка плодова вода, а хранливите материи би се испорачувале преку систем сличен на папочна врвца.
• ​Д-р Џанг потврдил дека се очекува прототип да биде претставен во 2026 година. Проектираната цена се споменува дека ќе биде околу 100.000 јуани (приближно 14.000 американски долари), што е значително помалку од трошоците за сурогат мајчинство во многу земји.
• ​Развојот на оваа технологија предизвика голема светска дебата за етичките, моралните и општествените последици од заменувањето на природното мајчинство и породување со машина.

​Значи, се работи за планиран прототип за 2026 година со интегрирана вештачка утроба во робот, а не за производ кој веќе е во масовна продажба.

Етички Прашања за „Роботот за Бременост“

​Развојот на вештачки утроби и роботи за репродукција го поместува она што значи да се биде човек и предизвикува интензивни етички дебати низ целиот свет. Најактуелните и најжестоките прашања се групирани во три главни области: статусот на фетусот, општествените импликации и правата на децата.

​1. Статус и Благосостојба на Фетусот

​Ова е централното етичко прашање. Ако фетусот расте во машина, како тоа влијае на неговиот развој и третман?

• ​Идентитет и Природа: Дали детето развиено во вештачка утроба ќе има ист психолошки и емоционален развој како детето родено природно? Критичарите стравуваат од потенцијална дехуманизација на процесот на раѓање.
• ​Грижа и Контрола: Кој ја презема целосната одговорност ако нешто тргне наопаку со машината? Дали роботот може да обезбеди суптилни, интуитивни сигнали и промени во околината кои мајчиното тело природно ги обезбедува?
• ​Права на Фетусот: До кој степен фетусот во вештачката утроба има права? Како се регулира одлуката за прекинување на бременоста во машина? Дали третманот на фетусот како „производ“ или објект во резервоар е прифатлив?

​2. Општествени и Семејни Импликации

​Технологијата има потенцијал драстично да ги промени традиционалните семејни структури и улогата на жените.

• ​Улогата на Жената: Една од најголемите контроверзии е тоа што технологијата може да ја маргинализира или елиминира улогата на жената во репродукцијата. Ако бременоста повеќе не е единствена женска функција, како тоа влијае на родовите улоги и општествениот идентитет?
• ​Комерцијализација на Раѓањето: Ако технологијата се стави во масовна продажба, дали ќе доведе до комерцијализација на раѓањето, каде што само богатите ќе можат да го користат овој „премиум“ начин на раѓање, потенцијално создавајќи нов вид на класна поделба?
• ​Родителство без Граници: Доколку биолошките мајки не се веќе потребни, тоа отвора можност за:
  • ​Еднородитетни семејства (со користење на дониран генетски материјал).
  • ​Две татковци да имаат биолошко дете без сурогат мајка.

​3. Регулација и Иднина на Човечката Репродукција

​Кои закони и граници треба да се постават за технологијата што може да се користи и за други цели?

• ​Законодавна Празна Дупка: Повеќето земји немаат никакви закони што регулираат бременост надвор од човечкото тело. Недостатокот на регулатива отвора врата за злоупотреба или неконтролирано експериментирање.
• ​Потенцијал за Злоупотреба: Постои страв дека технологијата може да се користи за евгеника (селекција на „најдобрите“ генетски материјали) или за создавање на деца со специфични, „дизајнерски“ карактеристики.
• ​Експериментирање на Луѓе: И покрај тврдењата, сѐ уште не е спроведено целосно човечко раѓање во вештачка утроба. Постои огромен етички ризик од експериментирање со човечки фетуси за да се усоврши технологијата.

Read More

Патот Назад: 10.000 Ветерани Од Опис до Македонија

 

Судбината на Ветераните од Опис

​По помирувањето кај Опис (324 г. пр.н.е.), Александар одлучил да го исполни своето првично ветување – да ги испрати дома ветераните кои биле стари, повредени или изморени.

​1. Збогувањето и Патот Дома

• ​Награди и Почести: Александар им обезбедил на ветераните богати награди и исплати, за да се осигура дека ќе се вратат во Македонија како успешни луѓе. Секој војник добил најмалку по еден талент (огромна сума сребро), плус пари за патувањето.
• ​Исплата на Долгови: Александар ги подмирил сите нивни долгови што ги направиле во текот на походите, за да можат да започнат нов живот без финансиски товар.
• ​Откуп на Семејството: Им наредил на официјалните лица да се погрижат сите деца што ги родиле во Азија од азиски жени да бидат правилно образовани.
• ​Командант: За да ја покаже својата почит, Александар го поставил еден од неговите најлојални и најстари генерали, Кратер, како командант на оваа група.

​Тие тргнале на долг пат назад кон Македонија, преку копно и вода.

​2. Враќање во Македонија

​Пристигнувањето на овие 10.000 ветерани во Македонија имало огромни последици:

• ​Богатство и Влијание: Ветераните се вратиле со огромно богатство и значителен плен. Тие го зголемиле финансиското богатство во Македонија.
• ​Политички Немири: Истовремено, нивното пристигнување го зголемило политичкиот притисок врз регентот на Македонија и Грција, Антипатар.
  • ​Ветераните, особено Кратер, носеле наредби од Александар кои му налагале на Антипатар да испрати свежи трупи како замена и да му донесе средства и нови македонски млади луѓе во Азија.
  • ​Пристигнувањето на Кратер, кој бил лојален на Александар, предизвикало напнатост со Антипатар, кој се плашел дека Кратер е дојден да го замени.

​3. Продолжување на Војната (Ламиска Војна)

​Враќањето на овие ветерани се случило во моменти кога Александар веќе бил на својот крај. Кога пристигнала веста за смртта на Александар (во 323 г. пр.н.е.), ситуацијата во Македонија и Грција експлодирала:

• ​Грчкиот Бунт: Грчките градови-држави веднаш се побуниле против македонската доминација (т.н. Ламиска војна).
• ​Улогата на Ветераните: Ветераните од Опис, предводени од Кратер, одиграле клучна улога во оваа војна. Нивното искуство, дисциплина и лојалност кон идејата за македонска власт биле неопходни за да се скрши грчкиот отпор, со што ја обезбедиле македонската контрола за уште некое време.

​Накратко: 10.000-те ветерани се вратиле дома со богатство и чест, но наместо да уживаат во заслужената пензија, тие веднаш биле вовлечени во последните војни за зачувување на македонската доминација по смртта на Александар.

Иако Александар го освоил царството, неговите наследници (Дијадосите) морале да најдат начин да го финансираат.

Патот Назад: 10.000 Ветерани Од Опис до Македонија

​Маршот започнал во 324 г. пр.н.е., откако Александар го прекинал бунтот кај Опис, град на реката Тигар во Месопотамија.

​1. Почетна Фаза: Од Опис до Медитеран (Месопотамија и Сирија)

• ​Команда и Придружба: Конвојот бил воден од Кратер, еден од најдоверливите генерали на Александар, кој бил искусен во логистика. Покрај 10.000-те ветерани, со нив патувале голем број жени, деца, слуги и голем караван кој го носел нивниот плен.
• ​Рута: Најверојатната рута во овој дел одела по Кралскиот пат (или слични патишта) кон северозапад:
  • ​Од Опис, покрај реките Тигар и Еуфрат.
  • ​Преку северна Месопотамија и Сирија, веројатно кон градовите како Антиохија или пак преку Киликија.
    
    
• ​Предизвици: Во овој дел, главните предизвици биле летните горештини на Месопотамија, потребата од континуирано водоснабдување за толку голем број луѓе и животни, како и потребата од заштита од локални разбојници.

​2. Клучната Логистичка Точка: Кападокија или Фригија

• ​Поморски или Копнен Пат? Во овој момент, Кратер морал да донесе одлука за рутата. Патот преку Егејското Море бил најбрз, но барало огромна флота и високи трошоци.
• ​Најверојатна Рута: Поради големината на конвојот и потребата да се одржи воената контрола, најверојатно патувале копнено низ Мала Азија.
  • ​Рутата минувала низ јужните предели на Кападокија и Фригија.
• ​Улогата на Антипатар: Кратер имал наредба да го замени Антипатар (регентот на Македонија и Грција), кој пак требало да дојде во Азија со свежи трупи. Ова сугерира дека Кратер можеби планирал рута која би овозможила средба или контакт со Антипатар.

​3. Последниот Дел: Преку Море или Тракија

​Откако ветераните стигнале до западна Мала Азија (на пр. Троада), постоеле две опции:

• ​Опција А: Директно Преку Егејот: Најбрза опција, барала флота за премин кон пристаништата во Македонија.
• ​Опција Б: Копнено Преку Тракија: Патување преку Хелеспонт (Дарданелите) во Тракија. Ова било подолго, но ја избегнувало опасноста од грчката флота во Егејот.

​Историските извори сугерираат дека Кратер влегол во судир со Антипатар околу 323 г. пр.н.е. во Киликија (или близу до неа), а потоа влегол во Македонија за да помогне во Ламиската војна (по смртта на Александар). Ова значи дека ветераните завршиле во Македонија во 323 г. пр.н.е.

​4. Политичката Мисија на Кратер

​Кратер не бил само „водич“; тој носел исклучително важни политички наредби од Александар:

• ​Замена на Регентот: Александар му наредил на Кратер да го замени Антипатар како регент на Македонија и Европа, а Антипатар да дојде во Азија со свежи трупи.
• ​Причина за Одложување: Оваа промена предизвикала Антипатар да се одложи да го предаде регентството и да ја напушти Македонија, знаејќи дека неговото отсуство може да предизвика бунт во Грција.

​Кратер и ветераните морале да одговорат на овие политички случувања и веднаш да се вклучат во одбраната на Македонија.

​Накратко: Патувањето на 10.000-те ветерани бил марш на победници, но оптоварен со логистички предизвици на илјадници километри и исклучителна политичка мисија која директно влијаела на почетокот на војните на Дијадосите.

​Финансирање на Империјата: Посмртното Наследство на Александар

​Финансирањето и одржувањето на големата армија и новоосвоените територии по смртта на Александар III (323 г. пр.н.е.) барало огромни ресурси и посебен систем, кој бил всушност наследен од Персија и модифициран од Македонците.

​1. Персискиот Златен Резерват

​Кога Александар влегол во Персија, тој го запленил најголемото акумулирано богатство во античкиот свет.

• ​Извор на Богатство: Златните и сребрените резерви на Персеполис, Суза, Екбатана и Вавилон. Ова богатство било акумулирано од Персијците со векови преку даноци и освојувања.
• ​Ефектот: Александар го стопил ова богатство (кое се проценува на десетици илјади таленти) и го пуштил во оптек во форма на нови ковани монети. Ова го предизвикало најголемиот финансиски шок во антиката и овозможило професионалната армија да биде платена.

​По смртта на Александар, оваа кралска каса станала главна цел на неговите генерали (Дијадосите).

​2. Одржување на Армијата и Логистиката

​Армијата била главниот трошок и најважниот ресурс:

• ​Плаќање на Платениците: По смртта на Александар, војните меѓу Дијадосите (наследниците) се воделе со огромни војски од платеници. Плаќањето на овие трупи, кои често барале високи суми злато, било главна ставка во буџетот.
• ​Ветерани и Населби: Македонските кралеви го задржале системот на наградување на ветераните со земја во новоосвоените области (на пр. во Сирија, Месопотамија и Египет). Ова било еден вид пензиски систем што ја намалувал директната финансиска исплата, но ја зацврстувал македонската контрола врз териториите.
• ​Логистички Патишта: Биле одржувани и подобрувани персиските кралски патишта, клучни за брзо движење на трупите и собирање даноци.

​3. Даночни Системи

​Дијадосите го користеле, а потоа го усовршиле, ефикасниот персиски административен и даночен систем:

• ​Данок на Земја (Земјоделство): Огромни суми пари биле собирани како данок на земја и жетва од плодните долини (Египет, Месопотамија).
• ​Даноци на Трговија и Патишта: Наплаќање на такси за стоки на пазарите и на патиштата.
• ​Монополи: Особено Птоломејската династија во Египет вовела државни монополи (на пр. на производството на масло и папирус), со што се гарантирал постојан прилив на пари во кралската каса.

​4. Повоената Македонија 

​Во Македонија, финансискиот товар бил троен:

• ​Војни со Дијадосите: Кралевите од династијата Антипатриди, а подоцна и Антигониди, морале постојано да се борат против другите македонски генерали за да ја задржат контролата врз „мајката земја“.
• ​Плаќање за Војни во Грција: Морале да одржуваат гарнизони во стратешките грчки градови (Коринт, Атина) и да водат скапи војни, како што беше Ламиската војна.
• ​Рудниците: Македонските кралеви продолжиле да ги експлоатираат богатите рудници за злато и сребро (особено кај планината Пангајон), кои Филип II ги освоил и ги користел за финансирање на првобитната армија.
  
  

​Во суштина, финансиската стабилност наследниците на Александар се засновала на:

1. ​Почетниот капитал – огромното персиско злато.
2. ​Ефикасноста на персискиот даночен систем (кој тие го наследиле).
3. ​Експлоатацијата на најбогатите земјоделски области (Египет и Месопотамија).

​Оваа финансиска и воена моќ им овозможила на овие кралства да опстојат како светски сили до доаѓањето на Рим.

Read More